Phân tích, cảm nhận tác phẩm bếp lửa – Ngữ văn lớp 9

Nội dung bài thơ Bếp lửa:

Một bếp lửa chờn vờn sương sớm

Một bếp lửa ấp iu nồng đượm

Cháu thương bà biết mấy nắng mưa!

Lên bốn tuổi cháu đã quen mùi khói

Năm ấy là năm đói mòn đói mỏi,

Bố đi đánh xe, khô rạc ngựa gầy,

Chỉ nhớ khói hun nhèm mắt cháu

Nghĩ lại đến giờ sống mũi còn cay!

Tám năm ròng, cháu cùng bà nhóm lửa

Tu hú kêu trên những cánh đồng xa

Khi tu hú kêu, bà còn nhớ không bà?

Bà hay kể chuyện những ngày ở Huế.

Tiếng tu hú sao mà tha thiết thế!

Mẹ cùng cha công tác bận không về,

Cháu ở cùng bà, bà bảo cháu nghe,

Bà dạy cháu làm, bà chăm cháu học,

Nhóm bếp lửa nghĩ thương bà khó nhọc,

Tu hú ơi! Chẳng đến ở cùng bà,

Kêu chi hoài trên những cánh đồng xa?

Năm giặc đốt làng cháy tàn cháy rụi

Hàng xóm bốn bên trở về lầm lụi

Đỡ đần bà dựng lại túp lều tranh

Vẫn vững lòng, bà dặn cháu đinh ninh:

“Bố ở chiến khu, bố còn việc bố,

Mày có viết thư chớ kể này kể nọ,

Cứ bảo nhà vẫn được bình yên!”

Rồi sớm rồi chiều, lại bếp lửa bà nhen,

Một ngọn lửa, lòng bà luôn ủ sẵn,

Một ngọn lửa chứa niềm tin dai dẳng…

Lận đận đời bà biết mấy nắng mưa

Mấy chục năm rồi, đến tận bây giờ

Bà vẫn giữ thói quen dậy sớm

Nhóm bếp lửa ấp iu nồng đượm,

Nhóm niềm yêu thương, khoai sắn ngọt bùi,

Nhóm niềm xôi gạo mới, sẻ chung vui,

Nhóm dậy cả những tâm tình tuổi nhỏ…

Ôi kỳ lạ và thiêng liêng – bếp lửa!

Giờ cháu đã đi xa. Có ngọn khói trăm tàu,

Có lửa trăm nhà, niềm vui trăm ngả,

Nhưng vẫn chẳng lúc nào quên nhắc nhở:

– Sớm mai này, bà nhóm bếp lên chưa?…

Kiev, 1963

1. Tác giả – Bằng Việt

• Bằng Việt là một nhà thơ sinh năm 1941, thuộc lớp nhà thơ trẻ trưởng thành trong thời kì kháng chiến chống Mỹ. Thơ của Bằng Việt được đánh giá là trong trẻo, mượt mà và tràn đầy cảm xúc.
• Điều đặc biệt là tác phẩm thơ của Bằng Việt thường khai thác những kỉ niệm, những kí ức thời thơ ấu và gợi những ước mơ tuổi trẻ, mang đến cảm giác ấm áp và quen thuộc cho người đọc.

2. Tìm hiểu, phân tích tác phẩm Bếp lửa

2.1. Giới thiệu bài thơ Bếp lửa

• Bài thơ Bếp lửa lớp 9 được sáng tác năm 1963, in trong tập “Hương cây – bếp lửa” vào lúc Bằng Việt đang là sinh viên đang học tại nước Nga.
• Bếp lửa là một hình ảnh gần gũi và quen thuộc với người Việt Nam. Trong tác phẩm này, nó là kỉ niệm ấu thơ của tác giả và người bà, một hình ảnh đầy ý nghĩa về sự chăm sóc và yêu thương mà người bà dành cho cháu. Bếp lửa cũng là biểu tượng của gia đình, quê hương và đất nước. Tác giả đã khắc họa hình ảnh bếp lửa mang nét tinh tế của văn hoá và truyền thống của dân tộc và đưa người đọc trở về với những kỉ niệm và cảm xúc đẹp đẽ của tuổi thơ.
• Bố cục:

Phần 1 (khổ thơ đầu).

Phần 2 (bốn khổ thơ tiếp).

Phần 3 (khổ thơ thứ 6).

Phần 4 (khổ cuối).

2.2. Phân tích khổ thơ đầu (hình ảnh bếp lửa)

• Hình ảnh “một bếp lửa” được nhắc đến hai lần tạo ra một ấn tượng sâu sắc trong tâm trí của người đọc, điều này nhấn mạnh rằng bếp lửa là một hình ảnh quen thuộc và quan trọng trong cuộc đời của tác giả.
• Từ láy “chờn vờn” diễn tả sự dao động của ngọn lửa khi vươn cao lên hoặc rơi xuống thấp => Tạo ra một hình ảnh sống động và chân thực về bếp lửa.
• Từ “ấp iu” miêu tả sự chăm sóc, nâng niu và chắt chiu của người nhóm lửa. Sự kiên nhẫn và khéo léo của người nhóm lửa được gợi lên trong trí tưởng tượng của người đọc.
• Câu “Cháu thương bà biết mấy nắng mưa” bộc lộ rõ tình cảm mãnh liệt của tác giả dành cho người bà. Hình ảnh “biết mấy nắng mưa” cũng gợi lên những khó khăn và nỗ lực mà bà đã phải trải qua, đồng thời thể hiện lòng biết ơn và tôn trọng của người cháu đối với bà.
• Ba câu thơ mở đầu đã tạo ra một không khí ấm áp và cảm xúc dâng trào, khi tác giả tả lại những kỉ niệm ấm áp và hồi tưởng về bếp lửa và người bà như người mẹ trong . Hình ảnh bếp lửa trong bài thơ vừa gần gũi, thân thuộc vừa sống động, lung linh, tạo ra một cảm giác ấm áp và quen thuộc cho người đọc.

 

 

2.3. Phân tích 4 khổ thơ tiếp (Kỉ niệm tuổi thơ bên cạnh bà)

Hình ảnh tuổi thơ khó khăn, gian khổ:

• Hình ảnh “bố đi đánh xe khô rạc ngựa gầy” tạo ra một bức tranh chân thực về cuộc sống gian khổ và vất vả trong xóm làng. Tác giả miêu tả một cách sống động những con người tiều tụy, vật lộn mưu sinh trong hoàn cảnh khó khăn, nhiều đứa trẻ còn phải chịu đựng cảnh mồ côi cha mẹ và phải tự mình kiếm sống như tác phẩm Bố của Xi-mông.
• Thành ngữ “đói mòn đói mỏi” gợi lên nỗi đau xót và nỗi ám ảnh về nạn đói khủng khiếp năm 1945. Sự khốn khó và đau thương của những người dân trong xóm làng được tác giả diễn tả một cách rất chân thật.
• Hình ảnh “quen mùi khói” và “khói hun nhèm mắt cháu” tạo ra một cảm giác rất gần gũi và thân thuộc với người đọc. Khói bếp trở thành một hình ảnh đặc trưng, thể hiện cuộc sống bình dị và tình cảm gia đình trong xóm làng.
• Chi tiết “sống mũi còn cay” tả lại cuộc sống gian khổ của tuổi thơ và tạo ra một tượng trưng cho sự xúc động của người cháu khi nhớ về quá khứ. Những kỷ niệm xa xưa ấy giờ đây vẫn còn tươi mới và vẹn nguyên trong tâm hồn của tác giả. Quá khứ và hiện tại được đan xen và hiện diện trên những dòng thơ, tạo nên một không gian tưởng nhớ đầy xúc động và sâu lắng.
• Âm thanh quen thuộc của tiếng tu hú là hình ảnh đặc trưng của chốn đồng quê mỗi độ hè về. Tác giả miêu tả một cách tình cảm và chân thật về những cảm xúc gợi lên bởi âm thanh này, từ những lúc thảng thốt, khắc khoải đến những lúc mơ hồ và xa xôi. Tiếng tu hú cũng gợi lên nhiều ký ức và nỗi nhớ về người bà.
• Ký ức về người bà là một phần quan trọng của đoạn văn. Tác giả miêu tả về sự cưu mang và đùm bọc trọn vẹn mà người bà dành cho cháu. Từ bà dạy, bà chăm sóc và bà bảo trở thành những bài học quý giá và ký ức đáng nhớ của tác giả. Tình yêu thương giữa bà và cháu được diễn tả qua các từ “bà và cháu” được điệp lại 4 lần.
• Bà cũng là người thầy đầu tiên của tác giả, người đã truyền đạt cho tác giả những bài học về cuộc sống và giúp tác giả trở thành người trưởng thành. Bà là cội nguồn yêu thương và là chỗ dựa vững chắc về cả vật chất lẫn tinh thần cho tác giả.

Kỉ niệm giữa 2 bà cháu:

• Tác giả đã sử dụng thành ngữ “cháy tàn cháy rụi” để miêu tả hình ảnh làng quê hoang tàn trong bão lửa của chiến tranh. Tác giả cũng miêu tả về sự cưu mang và đùm bọc của xóm làng đối với hai bà cháu.
• Sự đoàn kết và sẻ chia của xóm làng được tác giả diễn tả qua hình ảnh cưu mang, đùm bọc của cả làng đối với hai bà cháu. Đó là tình cảm đáng quý trong cuộc kháng chiến chống lại kẻ thù xâm lược.
• Bà là người mẹ, người cha, người anh em, người bạn đồng hành, là điểm tựa và nguồn cảm hứng cho các con đang chiến đấu. Bà cũng là hậu phương vững chắc cho cả tiền tuyến, góp phần không nhỏ vào cuộc kháng chiến chung của dân tộc.
• Tác giả cũng miêu tả về đức hi sinh, sự nhẫn nại, mạnh mẽ, kiên cường của bà thông qua cụm từ “vẫn vững lòng” và những lời dặn dò của bà. Tình cảm bà cháu hòa quyện trong tình yêu quê hương, Tổ quốc.

⇒ Những cảm xúc này giúp tác giả tái hiện lại không khí và tinh thần của cuộc kháng chiến, thể hiện tình cảm sâu sắc của tác giả đối với bà và quê hương. Trong thời gian khó khăn đó, sự đoàn kết và tình thân của người dân làng quê đã giúp tạo nên một tinh thần đoàn kết và chiến đấu chung, góp phần vào chiến thắng cuối cùng của đất nước.

>> Có thể bạn cần: Soạn bài, luyện tập Các phương châm hội thoại – Ngữ văn 9

2.4. Phân tích khổ 5,6 (Suy ngẫm về hình ảnh bếp lửa và bà)

• Tác giả sử dụng hình ảnh ngọn lửa để tượng trưng cho ánh sáng, hơi ấm và sự sống. Điều này giúp tạo ra một tình cảm ấm áp và gần gũi.
• Tác giả cũng miêu tả về tình yêu thương và niềm tin của bà dành cho cháu thông qua điệp từ “một ngọn lửa”. Bà là người nhóm lửa, giữ lửa và truyền lửa cho các thế hệ nối tiếp. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của bà trong việc truyền đạt những giá trị và lời khuyên cho con cháu.
• Từ “đời bà, mấy chục năm rồi” => miêu tả thời gian dài bà đã trải qua, và qua đó thể hiện sự tàn tạ và gian khổ trong cuộc đời bà.
• Hình ảnh ẩn dụ “biết mấy nắng mưa” => miêu tả sự tần tảo, đức hi sinh, chịu thương và chịu khó của bà trong cuộc đời. Điều này cho thấy sự kiên cường và mạnh mẽ của người phụ nữ Việt Nam.
• Điệp từ “nhóm” => nhấn mạnh giá trị của những việc bà đã làm. Bà không chỉ nhóm bếp lửa, mà còn giữ lửa cho những tình yêu thương, suy nghĩ đầu tiên về cuộc đời và con người trong tâm hồn đứa cháu. Điều này cho thấy vai trò quan trọng của bà trong việc khơi dậy tình yêu thương và niềm tin cho các thế hệ nối tiếp.

⇒ Tác giả sử dụng câu cảm thán và cấu trúc đảo để thể hiện sự ngạc nhiên và ngỡ ngàng của mình khi khám phá ra điều kì lạ và thiêng liêng trong bếp lửa của bà. Cách liên kết câu của tác giả và hình ảnh bếp lửa luôn hiện diện cùng bà với vẻ đẹp tần tảo, nhẫn nại và đầy yêu thương khiến cháu nhớ về bà, nhớ về cội nguồn và hiểu được linh hồn của một dân tộc vất vả, gian lao mà tình nghĩa.

2.5. Phân tích khổ cuối (Tình cảm của đứa cháu cho bà)

• Câu “Giờ cháu đã đi xa” và dấu chấm giữa dòng thơ để thể hiện khoảng cách về không gian và thời gian giữa người cháu và bà. Điều này tạo nên một tình cảm xa cách và nhớ nhung.
• Điệp ngữ “có” và biện pháp hoán dụ “khói trăm tàu”, “lửa trăm nhà”, “niềm vui trăm ngả” => diễn tả cuộc sống hiện đại và đầy đủ. Điều này cho thấy sự phát triển và tiến bộ của xã hội, đồng thời cũng tạo ra một tình cảm hi vọng trong tâm trí người cháu.
• Sử dụng câu hỏi tu từ thể hiện nỗi nhớ khôn nguôi và niềm hi vọng thiết tha, đau đáu về bà, bếp lửa, quê hương và đất nước. Điều này cho thấy tình cảm sâu sắc và tình yêu thương vô bờ bến của người cháu đối với bà và quê hương.

⇒ Bà và quê hương là điểm tựa, là chỗ dựa tinh thần vững chắc cho người cháu trên mỗi bước đường đời. Điều này cho thấy đạo lí thủy chung và tình yêu dành cho quê hương, một giá trị vô giá của con người Việt Nam, được nuôi dưỡng từ thuở ấu thơ và trở nên bất diệt.

>> Cùng Marathon tìm hiểu thêm: Phân tích tác phẩm Những ngôi sao xa xôi – Lê Minh Khuê

3. Giá trị nội dung nghệ thuật

Từ những kỉ niệm thân thiết của tuổi thơ, tác giả đã rút ra một triết lý sâu sắc: Những điều gần gũi, bình dị nhất trong cuộc sống lại có sức mạnh nâng đỡ con người trong suốt hành trình dài của cuộc đời. Tình yêu đất nước bắt nguồn từ sự yêu quý và tình cảm của những người thân yêu nhất trong cuộc đời.

Bài thơ có giá trị nghệ thuật cao khi kết hợp giữa biểu cảm, miêu tả, tự sự và bình luận. Bằng cách tạo ra hình ảnh bếp lửa gắn liền với hình ảnh người bà, tác giả đã tạo ra một điểm tựa để khơi gợi những kỉ niệm, cảm xúc và suy nghĩ về bà và tình bà cháu. Cách thức này đã giúp tác giả truyền tải một cách tinh tế và sâu sắc những khía cạnh về tình cảm và giá trị của tuổi thơ. Bạn suy nghĩ gì về ý nghĩa của bài thơ này? Hãy bật mí cho Marathon Education biết cảm nhận bài thơ Bếp lửa của bạn với nhé!

Nếu bạn muốn cùng Marathon khám phá thêm nhiều tác phẩm văn học trong chương trình Ngữ văn 9 thì đừng quên đăng kí học thử tại biểu mẫu dưới đây!!!!