Văn bản Chiếc lược ngà: Phân tích chi tiết tác phẩm

Văn bản Chiếc lược ngà của tác giả Nguyễn Quang Sáng là một tác phẩm tố cáo tội ác của chiến tranh gây ra cho mỗi gia đình lúc bấy giờ. Họ đã phải chịu đựng sự chia ly, nhà tan cửa nát và không được gần gũi, đoàn tụ với gia đình. Hôm nay Marathon Education sẽ cùng bạn đi tìm hiểu sâu về ý nghĩa thông điệp mà tác giả muốn gửi gắm qua tác phẩm này nhé.

1. Tìm hiểu chung về tác giả và tác phẩm

1.1. Tác giả

• Nguyễn Quang Sáng sinh năm 1932 tại huyện Chợ Mới, tỉnh An Giang – một vùng miền Nam Bộ đầy màu sắc và nét đẹp riêng.
• Nhà văn Nguyễn Quang Sáng đã trở thành hội viên Hội Nhà văn Việt Nam từ năm 1957. Ông cũng là Ủy viên Ban Chấp hành Hội khóa 2, 3 và là Phó tổng thư ký Hội khóa 4 – một chặng đường sáng tạo và đóng góp cho văn học Việt Nam.
• Ông mất tại nhà riêng ở Quận 7, Thành phố Hồ Chí Minh vào lúc 17 giờ ngày 13 tháng 2 năm 2014 – một sự mất mát lớn đối với văn học Việt Nam.
• Những năm chống Mĩ, Nguyễn Quang Sáng đã trở về miền Nam tham gia kháng chiến và tiếp tục sáng tác văn học – một sự đóng góp vô cùng quý giá cho văn học Việt Nam trong thời kỳ đầy biến động.
• Tác phẩm của Nguyễn Quang Sáng đa dạng về thể loại, bao gồm truyện ngắn, tiểu thuyết, kịch bản phim. Đặc biệt, ông luôn tập trung vào việc viết về cuộc sống và con người Nam Bộ trong hai cuộc kháng chiến cũng như sau hòa bình – một chủ đề đầy cảm nhận và ý nghĩa.

1.2. Tác phẩm, tóm tắt bài chiếc lược ngà

• “Chiếc lược ngà” là một tên truyện thật đặc biệt, nó thể hiện toàn bộ nội dung, tư tưởng cũng như chủ đề của tác phẩm. Hình ảnh chiếc lược ngà là một tác phẩm nghệ thuật đầy ý nghĩa và thiêng liêng, chứa đựng tình cảm cha con sâu nặng. Đối với bé Thu, chiếc lược ngà là kỉ vật của người cha và cũng là tình cảm yêu thương, nhớ nhung của một cha chiến sĩ tại chiến khu xa xôi.
• Truyện ngắn “Chiếc lược ngà” được viết vào năm 1966 – thời điểm tác giả đang hoạt động tại chiến trường Nam Bộ. Tác phẩm được đưa vào tập truyện cùng tên, và đã trở thành một tác phẩm văn học kinh điển của văn học Việt Nam.
• Bố cục:

Phần 1: từ đầu đến “chị cũng không muốn bắt nó về”.

Phần 2: tiếp theo đến “vừa nói vừa từ từ tuột xuống”.

Phần 3: đoạn còn lại.

>> Tìm hiểu thêm: Thành phần biệt lập là gì? Ví dụ về các thành phần biệt lập

2. Phân tích, cảm nhận Chiếc lược ngà

2.1. Tình huống diễn ra trong truyện

• Phân tích chiếc lược ngà: Truyện Chiếc lược ngà xoay quanh hai nhân vật chính là ông Sáu và bé Thu. Ông Sáu đã tham gia kháng chiến và bị thương, để lại trên khuôn mặt ông một vết thẹo lớn. Khi về thăm nhà sau bao năm xa cách, ông đã phải đối mặt với nỗi đau tinh thần khi đứa con gái của ông không chịu nhận cha vì vết thẹo dữ dằn đó. Điều này gây ra tình huống bất ngờ, éo le, nhưng lại rất tự nhiên và hợp với tâm lý và tình cảm của một đứa trẻ thơ, một đứa bé còn đang mơ mộng về khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ.
• Bé Thu đã lâu ngày không gặp cha và chỉ nhớ đến hình ảnh ông trong tấm ảnh cũ. Khi ông Sáu về, bé Thu bị sốc vì gương mặt của ông đã thay đổi nhiều so với ảnh cũ. Bé Thu không nhận cha và phản ứng này khiến ông Sáu rất đau lòng, bởi ông mong muốn được đoàn tụ với con sau những năm xa cách. Tình huống này đã thử thách tình cha con sâu sắc của anh Sáu và cũng giúp bé Thu thể hiện tính cách mạnh mẽ của mình.
• Trong ba ngày ở nhà, anh Sáu muốn gần gũi với bé Thu và muốn được nghe con gọi mình là ba, nhưng bé Thu vẫn giữ khoảng cách và không muốn gọi anh là ba. Nhưng trong giờ phút chia tay, tình cảm sâu sắc của bé Thu đã bùng nổ ra và bé đã hối hả, cuống quýt gọi anh là ba. Tình cảm của anh Sáu đối với bé Thu được biểu hiện rất sâu sắc và tập trung, khi anh nghĩ đến việc làm chiếc lược ngà cho con gái. Dù anh đã không kịp trao tận tay món quà ấy cho con gái trước khi ra đi, nhưng tình cảm của anh Sáu với bé Thu vẫn mãi mãi trong trái tim bé.

⇒ Tình huống này giúp thể hiện rõ nét tình thương con sâu sắc của anh Sáu và tính cách đặc biệt của bé Thu. Chiếc lược ngà là một tác phẩm văn học kinh điển của văn học Việt Nam, thể hiện rõ tình cảm gia đình, tình thân và lòng nhiệt tình của người chiến sĩ trong thời kỳ kháng chiến.

2.2. Tình cảm cha con giữa nhân vật ông Sáu và bé Thu

a. Nhân vật bé Thu:

• Khi ông Sáu mới về, bé Thu ban đầu chưa chịu thừa nhận ông là cha mình. Bé không vâng lời ông, không gọi ông là ba, còn hất miếng trứng cá mà ông gắp cho bé ra khỏi bát và bỏ sang nhà ngoại khi giận ông.
• Sau khi được bà ngoại giải thích kỹ hơn, bé Thu mới hiểu rằng ông Sáu chính là cha của mình. Khi nhận ra điều này, bé Thu đã thốt lên tiếng gọi “ba…a…a…ba!”, bao trùm cả tình yêu thương, nỗi nhớ và sự ân hận. Bé đã ôm ông chặt và quyết định không để ông đi nữa, hôn tóc, cổ, vai và cả vết thẹo dài bên má của ông.
• Lớn lên, bé Thu trở thành một cô giao liên dũng cảm, cùng tham gia kháng chiến và tiếp bước con đường của cha mình. Bé đã truyền tải và nuôi dưỡng lí tưởng của cha, giúp cho tình cảm giữa hai cha con trở nên sâu sắc hơn. Hai cha con đã trở thành đồng chí cùng nhau chung câu quân hành, tạo nên một tình cảm đặc biệt và sâu sắc trong quá trình đấu tranh cho sự nghiệp giải phóng dân tộc.

b. Nhân vật ông Sáu:

Người cha những ngày ở nhà:

• Khi ở nhà, người cha luôn háo hức và xúc động khi được gặp con. Anh ta cảm thấy rất xúc động và niềm vui tràn đầy khi nhìn thấy con, thể hiện qua cái thẹo trên má anh đỏ ửng lên và giọng nói run run.
• Tuy nhiên, khi bị con gái cự tuyệt, người cha lại trở nên rất đau khổ. Anh ta trông rất đáng thương với mặt sầm lại và hai tay buông xuống như bị gãy.
• Người cha luôn cố gắng tìm mọi cách để chuyện trò và vỗ về con, thể hiện qua việc gắp trứng cá cho con. Dù có khiến anh ta phải vất vả, nhưng anh ta vẫn luôn muốn chăm sóc và yêu thương con hết mực.
• Khi có cơn giận và đánh con, thực ra đó cũng xuất phát từ nỗi đau khổ của một người cha bị con cự tuyệt. Anh ta muốn con hiểu rằng, tình cảm của cha dành cho con là vô bờ và vô đáy.
• Phút chia tay, khi bé Thu gọi “ba”, người cha rất xúc động và bật khóc. Đó là niềm hạnh phúc lớn lao đối với anh ta.

Người cha ở chiến khu:

• Trong chiến khu, người cha luôn nhớ về con gái mình và bao nhiêu tình cảm yêu thương được dồn vào việc làm chiếc lược ngà – món quà kỉ niệm ông đã hứa tặng con gái. Anh ta dành những khoảnh khắc rảnh rỗi để cưa từng chiếc răng lược và nhìn ngắm nó vào những đêm nhớ con.
• Chiếc lược ngà đối với người cha là vật kỉ niệm, mang tâm hồn và chứa đựng biết bao tình thương, nỗi nhớ của người cha đối với con gái yêu. Chiếc lược là niềm an ủi, động viên người cha trong những ngày tháng gian khổ. Nó là biểu tượng tình cảm cha con – một tình cảm thiêng liêng, sâu nặng và bất diệt.
• Dù bị thương nặng, người cha chỉ yên lòng khi gửi lại chiếc lược ngà cho bạn của mình với lời nhắn nhủ sẽ trao tận tay bé Thu. Đó là niềm hạnh phúc cuối cùng của ông trước khi nhắm mắt vĩnh viễn.

>> Bật mí cho bạn: Cách dẫn trực tiếp và cách dẫn gián tiếp – Ngữ văn 9

3. Giá trị nội dung, nghệ thuật

• Đoạn trích tác phẩm Chiếc lược ngà thể hiện được tình cha con sâu nặng và cao đẹp trong những cảnh ngộ éo le của chiến tranh. Nó đã mang đến cho độc giả những giây phút cảm động và đầy ý nghĩa.
• Tình huống bất ngờ trong truyện được xây dựng một cách tự nhiên và hợp lý, khiến cho người đọc cảm thấy thật sự bất ngờ và tò mò về diễn biến của câu chuyện.
• Nghệ thuật miêu tả tâm lý và xây dựng tính cách nhân vật đặc biệt là nhân vật trẻ em, đã làm nổi bật sự thuần khiết và tình cảm chân thành của bé Thu đối với cha. Cảm xúc của bé được miêu tả rất chân thật và đầy xúc động, khiến cho độc giả không thể không yêu thương và đồng cảm với bé.

>> Xem thêm: Luyện tập Miêu tả trong văn bản tự sự – Ngữ văn 9