Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí – Ngữ văn 9

Nghị luận về một tư tưởng đạo lí là một chủ đề quan trọng trong môn Ngữ văn lớp 9. Trong đó, chúng ta sẽ tìm hiểu về các quan điểm, ý kiến và giá trị đạo lí trong cuộc sống. Hôm nay Marathon Education mời bạn cùng tìm hiểu về chủ đề này.

1. Tìm hiểu đề và lập dàn ý về một tư tưởng đạo lý

1.1. Khái niệm

• Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lý là quá trình bàn luận về các vấn đề liên quan đến tư tưởng, lối sống, đạo đức và văn hóa của con người trong xã hội.
• Nghị luận này tập trung vào việc tìm hiểu và phân tích những tư tưởng, vấn đề, đạo đức có trong cuộc sống và kết hợp chúng với các lập luận để làm rõ hơn về chúng. Trong đó, tư tưởng là những ý kiến, quan điểm cá nhân về các vấn đề như nhận thức, tâm hồn, nhân sinh, nhân cách, mối quan hệ gia đình và xã hội, hay cách đối nhân xử thế.
• Đạo đức là những quan điểm mang tính bao quát về lối sống, đạo đức lẽ phải, hay chân lý. Trong bài văn nghị luận về một tư tưởng đạo lí, tư tưởng phải đi đôi với đạo đức, đảm bảo tính khách quan, chân thực và có liên quan trực tiếp đến đời sống xã hội, vật chất hoặc tinh thần của con người.
• Các bước lập luận trong bài văn 9 nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí:

Cần phải nêu rõ nội dung và ý nghĩa của vấn đề nghị luận 

Giải thích 3 nghĩa đen, nghĩa bóng và nghĩa sâu xa. 

Lập luận và chứng minh mặt tích cực – tiêu cực, mặt đúng – sai,…

Mở rộng, nâng cao nhận thức vấn đề đạo lý, tư tưởng đó. 

Khẳng định lại vấn đề và liên hệ với bản thân.

>> Cùng Marathon tìm hiểu: Phân tích, tóm tắt văn bản Bố của Xi-mông | Ngữ văn 9

1.2. Hướng dẫn trả lời câu hỏi SGK

Đọc đoạn văn và trả lời câu hỏi:

TRI THỨC LÀ SỨC MẠNH

Nhà khoa học người Anh Phơ-răng-xít Bê-cơn (thế kỉ XVI – XVII) đã nói một câu nổi tiếng : “Tri thức là sức mạnh”. Sau này Lê-nin, một người thầy của cách mạng vô sản thế giới, lại nói cụ thể hơn : “Ai có tri thức thì người ấy có được sức mạnh”. Đó là một tư tưởng rất sâu sắc. Tuy vậy, không phải ai cũng hiểu được tư tưởng ấy.

Tri thức đúng là sức mạnh. Người ta kể rằng, có một máy phát điện cỡ lớn của công ty Pho bị hỏng. Một hội đồng gồm nhiều kỹ sư họp 3 tháng liền tìm không ra nguyên nhân. Người ta phải mời đến chuyên gia Xten-mét-xơ. Ông xem xét và làm cho máy hoạt động trở lại. Công ty phải trả cho ông 10.000 đôla. Nhiều người cho Xten-mét-xơ là tham, bắt bí để lấy tiền. Nhưng trong giấy biên nhận, Xten-mét-xơ ghi : “Tiền vạch một đường thẳng là 1 đôla. Tiền tìm ra chỗ để vạch đúng đường ấy giá : 9.999 đôla”. Rõ ràng người có tri thức thâm hậu có thể làm được những việc mà nhiều người khác không làm nổi. Thử hỏi, nếu không biết cách chữa thì cỗ máy kia có thể thoát khỏi số phận trở thành đống phế liệu được không !?

Tri thức cũng là sức mạnh của cách mạng. Bác Hồ của chúng ta sau chuyến đi Pháp năm 1946 trở về đã thu hút được nhiều nhà trí thức Việt Nam danh tiếng đi theo kháng chiến như kĩ sư Trần Đại Nghĩa, tiến sĩ Nguyễn Văn Huyên, các bác sĩ Tôn Thất Tùng, Đặng Văn Ngữ, nhà toán học Tạ Quang Bửu,… Các nhà trí thức ấy đã đem tri thức của mình mà xây dựng các ngành quân giới, giáo dục, y tế,… góp phần to lớn đưa cuộc kháng chiến đến thành công. Trong cuộc kháng chiến chống chiến tranh phá hoại của đế quốc Mĩ, các giáo sư Đàm Trung Đồn, Vũ Đình Cự đã huy động tri thức góp phần phá thuỷ lôi nổ chậm của địch, khai thông bến cảng. Và ngày nay, các nhà khoa học nông nghiệp như Bùi Huy Đáp, Vũ Tuyên Hoàng… đã lai tạo giống lúa mới, góp phần tăng sản lượng nông nghiệp, làm cho nước ta không chỉ có đủ lương thực mà còn trở thành một trong những nước đứng hàng đầu về xuất khẩu gạo trên thế giới.

Tri thức có sức mạnh to lớn như thế nhưng đáng tiếc là còn không ít người chưa biết quý trọng tri thức. Họ coi mục đích của việc học chỉ là để có mảnh bằng mong sau này tìm việc kiếm ăn hoặc thăng quan tiến chức. Họ không biết rằng, muốn biến nước ta thành một quốc gia giàu mạnh, công bằng, dân chủ, văn minh, sánh vai cùng các nước trong khu vực và thế giới cần phải có biết bao nhiêu nhà tri thức tài năng trên mọi lĩnh vực!

(Hương Tâm)

Câu hỏi:

a) Văn bản trên bàn về vấn đề gì?

b) Văn bản có thể chia làm mấy phần? Chỉ ra nội dung của mỗi phần và mối quan hệ của chúng với nhau.

c) Đánh dấu các câu mang luận điểm chính trong bài. Các luận điểm ấy đã diễn đạt được rõ ràng, dứt khoát ý kiến của người viết chưa?

d) Văn bản đã sử dụng phép lập luận nào là chính? Cách lập luận có thuyết phục hay không? e) Bài nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lý khác với bài nghị luận về

một sự việc, hiện tượng đời sống như thế nào?

>> Dành cho bạn: Ngữ văn 9 Lục vân tiên cứu kiều nguyệt nga|Marathon Education

 

 

Gợi ý trả lời:

a) Văn bản trên bàn về vấn đề: Vai trò của tri thức trong đời sống

b) Văn bản trên chia làm 3 phần:

• Phần 1 (đoạn đầu): Nêu vấn đề – Tri thức là sức mạnh.
• Phần 2 (đoạn thứ hai và thứ ba): Đưa ra các dẫn chứng để chứng minh tri thức là sức mạnh trong cuộc cách mạng ở Việt Nam.
• Phần 3 (đoạn 4 – đoạn kết bài): Khẳng định thái độ của mọi người đối với tri thức.

Các luận điểm trong bài đã diễn đạt rõ ràng và dứt khoát:

• Tri thức là sức mạnh (Bêcơn). Ai có tri thức người đó được sức mạnh (Lê-nin).
• Tri thức đúng là sức mạnh.
• Tri thức có sức mạnh to lớn như thế nhưng đáng tiếc là còn không ít người chưa biết quý trọng tri thức.

d) Văn bản đã sử dụng phép lập luận chứng minh là chính.

e) Bài nghị luận xã hội về tư tưởng đạo lí khác với bài nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống; vì nó tập trung vào việc làm sáng tỏ một vấn đề tư tưởng, đạo đức và lối sống. Khi làm văn nghị luận về một tư tưởng đạo lí lớp 9, chúng ta sẽ cố gắng làm rõ hơn về một vấn đề tư tưởng, đạo đức và lối sống. Còn đối với nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống, chúng ta sẽ xuất phát từ thực tế đời sống để rút ra vấn đề mang ý nghĩa tư tưởng và đạo lý.

2. Luyện tập nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí

Đọc văn bản sau và trả lời câu hỏi:

THỜI GIAN LÀ VÀNG

Ngạn ngữ có câu: Thời gian là vàng. Nhưng vàng thì mua được mà thời gian không mua được. Thế mới biết vàng có giá mà thời gian là vô giá.

Thật vậy, thời gian là sự sống. Bạn vào bệnh viện mà xem, người bệnh nặng, nếu kịp thời chạy chữa thì sống, để chậm là chết.

Thời gian là thắng lợi. Bạn hỏi các anh bộ đội mà xem, trong chiến đấu, biết nắm thời cơ, đánh địch đúng lúc là thắng lợi, để mất thời cơ là thất bại.

Thời gian là tiền. Trong kinh doanh, sản xuất hàng hoá đúng lúc là lãi, không đúng lúc là lỗ.

Thời gian là tri thức. Phải thường xuyên học tập thì mới giỏi. Học ngoại ngữ mà bữa đực, bữa cái, thiếu kiên trì, thì học mấy cũng không giỏi được.

Thế mới biết, nếu biết tận dụng thời gian thì làm được bao nhiêu điều cho bản thân và cho xã hội. Bỏ phí thời gian thì có hại và về sau hối tiếc cũng không kịp.

(Phương Liên)

Câu hỏi :

a) Văn bản trên thuộc loại nghị luận nào?

b) Văn bản nghị luận về vấn đề gì? Chỉ ra luận điểm chính của nó.

c) Phép lập luận chủ yếu trong bài này là gì? Cách lập luận trong bài có sức thuyết phục như thế nào?

>> Xem thêm: Soạn bài Ngữ văn 9 nghị luận trong văn bản tự sự

Gợi ý trả lời:

a) Văn bản trên thuộc loại nghị luận về một tư tưởng đạo lí.

b) Văn bản nghị luận về vấn đề: Giá trị của thời gian.

Các luận điểm chính:

• Thời gian là sự sống.
• Thời gian là thắng lợi.
• Thời gian là tiền.
• Thời gian là tri thức.

⇒ Sau các luận điểm này có dẫn chứng chứng minh giá trị của thời gian.

c) Phép lập luận chủ yếu trong bài là phân tích và chứng minh. Người viết đã phân tích giá trị của thời gian thành các luận điểm và minh chứng cho chúng bằng các ví dụ thực tế. Mạch triển khai lập luận của bài văn rất đơn giản, cô đọng và chặt chẽ, giúp chúng ta hiểu rõ hơn về giá trị của thời gian.