Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ – Ngữ văn 9

Nội dung bài Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ:

Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,

Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.

Mẹ giã gạo mẹ nuôi bộ đội,

Nhịp chày nghiêng, giấc ngủ em nghiêng.

Mồ hôi mẹ rơi má em nóng hổi,

Vai mẹ gầy nhấp nhô làm gối,

Lưng đưa nôi và tim hát thành lời:

– Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,

Mẹ thương a kay, mẹ thương bộ đội

Con mơ cho mẹ hạt gạo trắng ngần,

Mai sau con lớn vung chày lún sân…

Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,

Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.

Mẹ đang trỉa bắp trên núi Ka–lưi

Lưng núi thì to, mà lưng mẹ nhỏ,

Em ngủ ngoan em, đừng làm mẹ mỏi.

Mặt trời của bắp thì nằm trên đồi,

Mặt trời của mẹ, em nằm trên lưng.

– Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,

Mẹ thương a kay, mẹ thương làng đói.

Con mơ cho mẹ hạt bắp lên đều

Mai sau con lớn phát mười Ka–lưi…

Em cu Tai ngủ trên lưng mẹ ơi,

Em ngủ cho ngoan đừng rời lưng mẹ.

Mẹ đang chuyển lán, mẹ đi đạp rừng.

Thằng Mỹ đuổi ta phải rời con suối

Anh trai cầm súng, chị gái cầm chông,

Mẹ địu em đi để dành trận cuối.

Từ trên lưng mẹ em đến chiến trường,

Từ trong đói khổ em vào Trường Sơn.

– Ngủ ngoan a kay ơi, ngủ ngoan a kay hỡi,

Mẹ thương a kay, mẹ thương đất nước.

Con mơ cho mẹ được thấy Bác Hồ,

Mai sau con lớn làm người Tự Do…

1. Sơ lược về tác giả, tác phẩm

1.1. Tác giả Nguyễn Khoa Điềm

• Nguyễn Khoa Điềm sinh ngày 15 tháng 4 năm 1943, tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế.
• Là con trong một gia đình trí thức, giàu truyền thống yêu nước và tinh thần cách mạng.
• Năm 1964, ông tốt nghiệp Đại học Sư phạm Hà Nội, cùng thời với các tên tuổi như Phạm Tiến Duật và Lê Anh Xuân.

1.2. Tác phẩm

• Hoàn cảnh sáng tác: Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ được Nguyễn Khoa Điềm sáng tác năm 1971, khi ông đang công tác ở chiến khu miền tây Thừa Thiên.
• Bố cục: Bài thơ gồm có 3 phần:

Phần 1: 11 câu đầu.

Phần 2: 11 câu tiếp.

Phần 3: 12 câu cuối.

• Ý nghĩa nhan đề:

“Khúc hát ru” là một giai điệu quen thuộc, mang đến cho chúng ta những cảm xúc ngọt ngào và sâu lắng. Đó là giai điệu của tâm hồn dân tộc, nuôi dưỡng tình yêu của chúng ta từ khi còn bé, gợi lên trong tâm trí chúng ta sự êm dịu của tình mẹ.

Nhà thơ đã sử dụng hình ảnh “những em bé” để miêu tả cho một thế hệ những người lớn lên được nuôi dưỡng bởi tình mẹ. Từ đó, ông đã tôn vinh tình mẹ của người phụ nữ Việt Nam, những người bình dị và vĩ đại trong cuộc kháng chiến chống Mỹ. Họ yêu thương con cái, yêu bộ đội, yêu dân làng và yêu đất nước, tạo nên một tình cảm chân thật, sâu sắc và không thể nào quên được.

2. Phân tích bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ

2.1. Hình ảnh người mẹ Tà-ôi qua lời của tác giả

Trong đoạn thơ thứ nhất, mẹ địu con giã gạo góp phần nuôi bộ đội kháng chiến.

• Công việc đòi hỏi sức lực nhưng tình yêu mẹ dành cho con thì không giới hạn – “Nhịp chày nghiêng… tim hát thành lời”.
• Mẹ và con cùng chung một nhịp lao động, nhịp chày giã gạo, nhịp lao động của mẹ.
• Mẹ dành tấm thân của mình để chăm sóc con, đôi vai gầy làm gối, tấm lưng làm nôi đưa và tim hát thành lời ru.

-> Hình ảnh đó cho ta thấy tình mẹ, tình yêu thương bao la và sự hy sinh tột cùng của người mẹ Tà-ôi trong công việc kháng chiến và cuộc sống hàng ngày.

 

 

Trong đoạn thơ thứ hai, ta có thể thấy hình ảnh người mẹ địu con tỉa bắp trên núi Ka-lưi – mẹ đang làm công việc lao động sản xuất của người dân chiến khu.

• Tuy khó khăn, nhưng mẹ vẫn kiên trì và bền bỉ trong công việc vất vả giữa rừng núi mênh mông.
• Sự gian khổ của người mẹ được tô điểm bởi hình ảnh tương phản “Lưng núi thì to mà lưng mẹ nhỏ”.
• Sáng tạo hình ảnh ẩn dụ để diễn tả tình mẹ yêu thương con – “Mặt trời của bắp” -> Hình ảnh này diễn tả tình mẹ yêu thương con như một nguồn sáng quan trọng, giống như mặt trời trong vũ trụ, mang lại sự sống cho muôn loài.
• Cu Tai của mẹ được ví như “mặt trời của mẹ”, là nguồn hạnh phúc ấm áp và thiêng liêng của đời mẹ, đem lại niềm tin và ý chí trong cuộc sống.

>> Xem thêm: Phân tích văn bản phong cách Hồ Chí Minh

Trong đoạn thơ thứ ba, hình ảnh người mẹ địu con tham gia chiến đấu:

• Khi giặc Mỹ tấn công, người mẹ phải “đạp rừng” và “chuyển lán” để di chuyển lực lượng chiến đấu và bảo vệ căn cứ.
• Người mẹ tham gia chiến đấu cùng với các anh trai và chị gái để bảo vệ đất nước và quê hương.
• Người mẹ xông pha vào chiến trường, tham gia “trận cuối” với niềm tin vào thắng lợi cuối cùng.

-> Hình ảnh đó cho ta thấy sự bền bỉ, quyết tâm và tình yêu thương vô bờ bến của người mẹ Tà-ôi đối với đất nước và con cái. Mẹ không ngại khó khăn, đóng góp hết mình trong công việc kháng chiến và tham gia chiến đấu để bảo vệ đất nước.

⇒ Qua ba đoạn thơ, ta cảm nhận được tấm lòng của người mẹ Tà-ôi trên chiến khu. Mẹ đã luôn tận tụy và quyết tâm trong công việc kháng chiến, từ lao động sản xuất đến chiến đấu. Tình yêu thương của mẹ dành cho con và đất nước luôn đong đầy trong tấm lòng ấy.

2.2. Hình ảnh người mẹ Tà-ôi qua lời ru trực tiếp của mẹ

• Những điệp khúc như “Ngủ ngoan a-kay ơi”, “Mẹ thương a-kay”, “Con mơ cho mẹ”, “Mai sau con lớn” thể hiện sự quan tâm và yêu thương của mẹ dành cho con.

“Mẹ thương a-kay, mẹ thương bộ đội.

Mẹ thương a-kay, mẹ thương làng đói.

Mẹ thương a-kay, mẹ thương đất nước.”

• Cùng với tình yêu con, tình yêu của người mẹ Tà-ôi còn gắn liền với tình cảm chung rộng lớn, bao gồm tình yêu buôn làng, yêu kháng chiến và yêu đất nước. Cấu trúc đối xứng trong từng câu thơ cho thấy tình yêu con được hòa quyện với tình yêu đất nước, tình yêu buôn làng và tình yêu kháng chiến.
• Trong lời hát ru nói với con, ta thấy được những ước mơ giản dị và cao đẹp của người mẹ Tà-ôi dành cho con trai của mình. Những ước mơ đó thể hiện sự hy vọng và tình yêu thương vô bờ bến của người mẹ đối với con trai và đất nước:

• Mẹ mong muốn con trai sẽ có sức khỏe vạm vỡ, cường tráng để trở thành một chàng trai dũng mãnh, có thể vung chày lún sân, giã được nhiều gạo để nuôi bộ đội. Mẹ cũng mong muốn hạt bắp lên đều để dân làng có đủ ăn no, mong muốn con trai sau này sẽ là một dũng sĩ có sức khỏe phi thường, phát triển buôn làng và đem lại cuộc sống no ấm cho cả làng.
• Ngoài ra, mẹ còn mơ ước trong giấc mơ của con, mẹ được thấy Bác Hồ và mong muốn đất nước độc lập, thống nhất. Mẹ ước mong con trai sau này sẽ trở thành một người tự do và có thể đóng góp cho sự phát triển của đất nước.

• Những ý tưởng trong lời hát ru được lặp lại và tăng tiến, cho thấy tình yêu và hy vọng của người mẹ Tà-ôi dành cho con trai và đất nước. Mẹ mong muốn con trai của mình sẽ lớn khôn, mạnh mẽ, giỏi giang và có thể đóng góp cho sự phát triển của đất nước.

>> Hướng dẫn tìm hiểu: Khởi ngữ, đặc điểm và công dụng của khởi ngữ – Ngữ văn 9

3. Giá trị nội dung, nghệ thuật

• Giá trị nội dung: Trong cuộc sống khó khăn ở chiến khu, người mẹ Tà-ôi vẫn dành trọn tình yêu thương thắm thiết cho con trai của mình. Mẹ mong muốn con mau lớn khôn, khỏe mạnh và trở thành một công dân của một đất nước tự do. Tình yêu thương của người mẹ Tà-ôi không chỉ đối với con trai mình mà còn gắn liền với tinh thần chiến đấu và tình yêu nước.
• Giá trị nghệ thuật: Bài thơ mang đến một giai điệu và âm hưởng lời ru đầy cảm xúc. Nghệ thuật ẩn dụ và phóng đại cũng được sử dụng để thể hiện tình yêu thương của người mẹ Tà-ôi đối với con trai và đất nước.

>> Dành cho bạn: Vai trò của người kể chuyện trong văn bản tự sự – Ngữ văn 9

Trên đây là bài phân tích Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ lớp 9 của Marathon Education, hy vọng qua bài thơ này bạn có thể hiểu được ý nghĩa sâu sắc của bài thơ và sự mạnh mẽ, tình yêu thương của người mẹ trong đất nước Việt Nam chúng ta.