Phân tích văn bản Hoàng lê nhất thống chí – Ngữ văn 9

Đất nước ta phát triển tới bây giờ chính là nhờ công lao to lớn của các anh hùng đã cố gắng chinh chiến để giữ và giành lại mảnh đất của dân tộc. Hôm nay Marathon Education mời bạn cùng tìm hiểu về một vị anh hùng vĩ đại và một sự kiện lịch sử đáng nhớ của Việt Nam vào cuối thế kỉ 18 – đầu thế kỉ 19 qua tác phẩm Ngữ văn 9 Hoàng lê nhất thống chí.

1. Đôi nét về tác giả, tác phẩm

1.1. Tác giả Hoàng lê nhất thống chí

• Thanh Oai (Hà Tây) và được đặc trưng bởi dòng họ Ngô Thì. Trong nhóm này, Ngô Thì Chí (1753 – 1788) và Ngô Thì Du (1772 – 1840) được xem là những tên tuổi lớn. 
• Từng làm quan trong các triều đại Lê và Nguyễn vào cuối thế kỉ XVIII, một thời kỳ đầy biến động của lịch sử Việt Nam.

1.2. Tác phẩm

• Hoàn cảnh sáng tác: Văn bản Hoàng Lê nhất thống chí là một tác phẩm viết bằng chữ Hán, nói về việc thống nhất của vương triều nhà Lê vào thời điểm Tây Sơn diệt Trịnh và trả lại Bắc Hà cho vua Lê. Tác phẩm này không chỉ mô tả sự kiện lịch sử quan trọng, mà còn tái hiện lại một giai đoạn lịch sử đầy biến động của xã hội phong kiến Việt Nam trong thập kỷ cuối cùng của thế kỷ 18 và những năm đầu của thế kỷ 19. Cuốn tiểu thuyết gồm 17 hồi, và đoạn trích trong sách giáo khoa là hồi thứ 14 của cuốn tiểu thuyết này.
• Ý nghĩa nhan đề: Chí là một thể văn kết hợp giữa tính chất văn học và tính chất lịch sử, nói về những sự kiện và nhân vật lịch sử qua những câu văn tinh tế và đầy cảm xúc. Tác phẩm nổi tiếng thuộc thể loại chí đó là “Hoàng Lê nhất thống chí” ghi chép về sự thống nhất của vương triều nhà Lê vào thời điểm Tây Sơn diệt Trịnh và trả lại Bắc Hà cho vua Lê.
• Bố cục: Đoạn trích gồm 3 phần:

Phần 1: Từ đầu -> hôm ấy nhằm vào ngày 25 tháng chạp.

Phần 2: Tiếp theo -> vua Quang Trung tiến binh đến Thăng Long rồi kéo vào thành.

Phần 3: Còn lại.

>> Marathon bật mí cho bạn “đặc điểm và công dụng của khởi ngữ“.

2. Phân tích Hoàng lê nhất thống chí

2.1. Hình tượng người anh hùng Quang Trung

Quang Trung – người anh hùng mạnh mẽ và đầy quyết đoán:

• Khi nhận được tin giặc đã đánh chiếm đến tận Thăng Long, người đàn ông này quyết tâm “định thân chinh cầm quân đi ngay”.
• Trong vòng hơn một tháng, anh ta đã thực hiện được những việc lớn lao như “tế cáo trời đất”, lên ngôi hoàng đế và dốc xuất đại binh ra Bắc.

Là người có trí tuệ sáng suốt:

• Khi quân Thanh do Tôn Sĩ Nghị dẫn đầu xâm lược với mấy chục vạn quân, thế giặc đang mạnh -> tình thế khẩn cấp và vận mệnh đất nước đang đứng trước tình hình “ngàn cân treo sợi tóc” -> Ông quyết định lên ngôi hoàng đế, đặt niên hiệu là Quang Trung để thống nhất nội bộ, hội tụ anh tài và quan trọng hơn là để yên kẻ phản trắc và giữ lấy lòng người, được dân ủng hộ.
• Trước khi lên đường ở Nghệ An, đã khuyên rằng: “Đất nào sao ấy, người phương Bắc không phải là nòi giống nước ta, bụng dạ ắt khác”. Ông cũng nhắc lại tội ác của giặc, từ đời nhà Hán đến nay, chúng đã nhiều lần cướp bóc nước ta, giết hại dân ta, vơ vét của cải, điều đó không thể chấp nhận được. Để khích lệ tướng sĩ dưới quyền, ông đã nhắc đến những tấm gương chiến đấu dũng cảm chống giặc ngoại xâm từ ngàn xưa như: Trưng nữ Vương, Đinh Tiên Hoàng, Lê Đại Hành…
• Việc Lê Chiêu Thống về nước có thể làm cho một số người Phù Lê “thay lòng đổi dạ”. Vì vậy, ông đã dùng lời dụ để khích lệ tinh thần cho quân lính. Họ là những người có lương tri, nên cùng nhau đồng tâm hiệp lực để dựng lên công lớn. Tuy nhiên, ông cũng cảnh báo rằng không được quen thói cũ, ăn ở hai lòng, nếu phát hiện ra sẽ bị giết chết ngay tức khắc, không tha một ai.

>> Dành cho bạn: Soạn bài Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh – Ngữ văn 9

 

 

Người có tầm nhìn xa trông rộng và có tài thao lược hơn người:

• Dù mới khởi binh đánh giặc và chưa giành được tấc đất nào nhưng Quang Trung đã nói chắc như đinh đóng cột rằng “phương lược tiến đánh đã có tính sẵn”.
• Trong lúc đang ngồi trên lưng ngựa, ông đã nói với Ngô Thì Nhậm về quyết sách ngoại giao và kế hoạch hoà bình. Ông cũng nhận thấy rằng đối với địch, thắng được việc binh đao không thể dứt ngay được.
• Vua Quang Trung đã hoạch định kế hoạch từ ngày 25 tháng chạp đến mùng 7 tháng giêng để vào Thăng Long ăn tết. Tuy nhiên, thực tế đã vượt mức 2 ngày nhưng đội quân vẫn duy trì được sự chỉnh tề nhờ vào tài tổ chức của người cầm quân. Dù phải hành quân xa và liên tục nhưng đội quân vẫn giữ được sự gọn gàng và ngăn nắp.

Hình ảnh vua Quang Trung trên chiến trận:

• Thân chinh cầm quân đã đảm nhận vai trò làm tổng chỉ huy chiến dịch. Dưới sự lãnh đạo tài tình của vua Quang Trung, đội quân Tây Sơn đã thắng áp đảo kẻ thù.
• Khí thế của đội quân đã khiến kẻ thù khiếp vía.
• Hình ảnh lẫm liệt của trận đánh được miêu tả bằng câu “khói tỏa mù trời, cách gang tấc không thấy gì”. Nhà vua còn được miêu tả như “cưỡi voi đi đốc thúc”.

⇒ Người anh hùng đã được khắc hoạ khá đậm nét với tính cách mạnh mẽ, trí tuệ sáng suốt, nhạy bén, tài dùng binh như thần. Ông là người tổ chức và là linh hồn của chiến công vĩ đại.

2.2. Số phận của vua tôi Lê Chiêu Thống và sự thất bại của quân tướng nhà Thanh

Tôn Sĩ Nghị đã cho thấy sự kiêu căng, tự mãn và chủ quan của mình:

• Ông ta đã cho rằng kéo quân vào Thăng Long dễ dàng “ngày đi đêm nghỉ” và không cần phải đề phòng gì cả. Ông ta chỉ lảng vảng ở bên bờ sông và doạ dẫm bằng thanh thế suông.
• Ông ta được vua Lê Chiêu Thống báo trước nhưng lại không chú ý đến việc đề phòng. Ông ta chỉ tập trung vào việc tổ chức yến tiệc và vui chơi trong suốt mấy ngày Tết, không hề lo lắng đến việc bất trắc.
• Khi quân Tây Sơn đến, tướng lính sợ mất mật, ngựa không kịp đóng yên, người không kịp mặc giáp. Quân lính sợ hãi và xin ra hàng hoặc bỏ chạy toán loạn, giày xéo lên nhau mà chết. Cả đội binh đã tháo chạy suốt đêm ngày mà không dám nghỉ ngơi.

Lê Chiêu Thống và những người tín đồ trung thành của ông ta đã phải chịu đựng nỗi sỉ nhục của kẻ đi cầu cạnh và van xin. Họ đã không còn tư cách bậc quân vương và phải chịu chung số phận bi thảm của kẻ vong quốc.

Khi có biến, Lê Chiêu Thống cùng với những người tín đồ thân tín của ông ta đã chạy bán sống bán chết và cướp cả thuyền dân để qua sông chạy trốn. Tôn Sĩ Nghị cũng bị đuổi kịp và hai bên đã nhìn nhau than thở, oán giận chảy nước mắt. Khi đến Trung Quốc, họ đã phải cạo đầu, tết tóc và ăn mặc giống người Mãn Thanh. Họ đã phải gửi nắm xương tàn nơi đất khách quê người.

3. Giá trị nội dung và nghệ thuật

• Giá trị nội dung: Tác giả đã thể hiện đúng quan điểm lịch sử và niềm tự hào dân tộc bằng cách tái hiện chân thật hình ảnh người anh hùng Nguyễn Huệ qua cuộc tấn công thần tốc đại phá quân Thanh. Tác phẩm cũng miêu tả sự thảm bại của quân tướng nhà Thanh và số phận bi đát của vua Lê Chiêu Thống.
• Giá trị nghệ thuật: Tác phẩm Hoàng lê nhất thống chí được viết bằng chữ Hán và có thể coi là một tiểu thuyết chương hồi. Cách kể chuyện nhanh gọn và chọn lọc sự kiện giúp tác phẩm trở nên thú vị hơn. Các nhân vật chủ yếu được khắc họa qua hành động, lời nói, kể chuyện xen miêu tả sinh động và cụ thể, gây ấn tượng mạnh cho độc giả.

>> Tìm hiểu thêm: Nghị luận về một vấn đề tư tưởng đạo lí – Ngữ văn 9